| Aantekeningen |
- Artikel van Joke Brink - van der Kooij in het jubileumnummer van de NGV 1946 - 2016.
Een Zeeuwse vroedvrouw: Helena Barendina Franke - Blom (1808 - 1860)
Al jaren houd ik mij bezig met stamboomonderzoek en het zoeken naar voorouders en data. Maar de verhalen achter de namen en data maken dat we onze voorouders als mensen van vlees en bloed kunnen voorstellen. Het is, voor mij, iets fascinerends om me voor te stellen dat van deze mensen mijn genen afkomstig zijn.
Hoe verder terug in de tijd hoe moeilijker het is om iets persoonlijks te vinden over de voorouders. Dat blijkt anders te zijn bij mijn betovergrootmoeder van moeders kant Helena Barendina Blom.
Naast echtgenote en moeder staat zij in de aktes vermeld als vroedvrouw Voor een eenvoudige vrouw die leeft in de i9de eeuw, is het niet vanzelfsprekend dat zij kiest voor een beroep dat zij tijdens haar huwelijk kan blijven uitoefenen.
Jeugd van Helena Barendina Blom
Mijn betovergrootmoeder Helena Barendina Blom (verder Helena genoemd) werd op 9 oktober 1808 in Oosterland (Zeeland) op het eiland Schouwen-Duiveland, geboren. Ze werd een week later op 16 oktober protestants gedoopt in de 15de-eeuwse Jodokuskerk. Getuigen worden niet vermeld in het doopboek.
Zeeland maakte aan het begin van de 19de eeuw roerige tijden door. Een jaar na de geboorte van Helena landde in augustus 1809 een Engelse troepenmacht op het eiland Walcheren en werd ook Schouwen-Duiveland bezet. Het lag in de bedoeling om door te stoten naar de havenstad Antwerpen en de Fransen te verdrijven. Duizenden soldaten vielen echter massaal ten prooi aan de "Zeeuwse koortsen" veroorzaakt door tyfus, malaria en dysenterie. Het Engelse leger moest zich daarop terugtrekken. Helena kwam uit een "gerespecteerde" familie, die niet tot de elite behoorde maar wel meetelde. Haar vader, Jan Blom, en haar grootvader, Cornelis Blom, waren beiden schoolmeester, voorzanger en koster. Daarnaast vervulden zij een aantal belangrijke functies waaronder schepen van Oosterland en "collecteur van 's lands gemene middelen". Vader en zoon gaven beiden ook nog het beroep van landmeter op. Drie jaar voor de geboorte van Helena was grootvader Cornelis al overleden. Hij was toen schoolmeester in St. Maartensdijk en deze Cornelis Blom schreef in 1797 een boekje over zijn leven en werken.
Helena was het achtste kind; na haar zou nog een broertje geboren worden. De eerste twee jongetjes waren in 1797 en 1798 geboren maar zij stierven spoedig na de geboorte. Het broertje dat in 1799 werd geboren, werd als derde Cornelis genoemd en bleef in leven. In 1800, 1802 en 1804 werden drie zusjes geboren en in 1806 volgde nog een broertje. In 1811 werd vader Jan benoemd tot schoolmeester, voorzanger en koster in St. Maartensdijk. Vader Jan en moeder Jacoba Witvliet verhuisden met hun zeven kinderen naar het eiland Tholen. Schoolmeester Jan Blom maakte nog de nodige hervormingen in het lagere onderwijs mee. De overheid wilde de kwaliteit van het onderwijs verbeteren en de invloed van de Gereformeerde kerk op het onderwijs aan banden leggen.
Op 7 oktober 1821 overleed de vader van Helena en bleef zijn weduwe achter met in ieder geval vier minderjarige kinderen. Helena heeft volgens het bevolkingsregister van 1831-1835 tot 1826 in Middel-harnis gewoond, bij familie of bij haar oma Corne-lia Krijtenburg. Deze oma verloor in 1774 haar man Hendrik Witvliet toen hij op zee verdronk. Ze bleef toen met drie kleine kinderen achter waaronder de tweeling Jacoba en Arent van anderhalfjaar. In 1785 hertrouwde zij met Jan Smit.
Huwelijk en de eerste kinderen
Helena was 18 toen zij naar St. Maartensdijk terug kwam. Een jaar later trouwde zij, op 17 april 1828, met Bernardus Jacob Franke. Bernardus was geboren en getogen in St. Maartensdijk waar zijn vader winkelier was. Er moest getrouwd worden want de bruid was zwanger. Op 19 oktober 1828 volgde zoon Hendrik. Het kind stierf echter al na twee weken. Binnen een jaar volgde op 29 september 1829 dochter Jacoba Johanna. Het eerste kind werd dus vernoemd naar de grootvader van vaders zijde en de eerste dochter naar de grootmoeder van moeders zijde. Hiermee volgde het jonge stel de vernoe-mingstraditie zoals toen gebruikelijk was. Na ruim twee jaar werd op 12 februari 1832 Izabella Pieternella geboren. Alle drie de kinderen werden in St. Maartensdijk geboren maar daarna trok het gezin weg naar Groede.
Wonen in Groede
Waarschijnlijk had Bernardus daar familie wonen want de familienaam Franke komt in die tijd veelvuldig voor in Groede.
Bij de volkstelling van 1835 vond ik Bernardus en Helena met drie kinderen in de Noordstraat op nummer 93. Als beroep had hij horlogemaker opgegeven en Helena werd voor het eerst als vroedvrouw vermeld. Op 22 februari 1834 werd zoon Jan geboren en op 29 juli 1835 dochter Hendrika Apolonia, mijn overgrootmoeder. Drie jaar later volgde Bernardus Jacob op 21 juli 1838 en vervolgens Cornelis op 23 maart 1840.
Het jaar 1840 was een slecht jaar voor het gezin. De jongste twee zoontjes overleden vlak achter elkaar: Cornelis op 14 april en Bernardus op 27 mei. Op de overlijdensakten van de kinderen werd Helena weer als vroedvrouw vermeld. Haar man is dan winkelier.
Opleiding tot vroedvrouw
Dat Helena een opleiding volgde voor vroedvrouw is misschien niet zo vreemd gezien de omstandigheden in Zeeland. De zuigelingensterfte in deze provincie was schrikbarend hoog. Samen met het zuiden en westen van Zuid-Holland was deze de hoogste van Nederland, >300 / 1000 levend geboren kinderen. Zeker tot 1850 zou dit zo blijven. Hier waren diverse oorzaken voor:
1. de vrouwen gaven weinig tot geen borstvoeding aan de pas geboren kinderen. Dit had weer te maken met de zware arbeid waar vrouwen vaak toe verplicht waren. De zuigeling werd gevoed door middel van een zuigfles met een slangetje en speen die naast het kindje in de wieg gezet werd. Deze voeding bestond meestal uit koemelk aangelengd met (vervuild) water en soms wat meel erin;
2. sterfte door koortsen en aandoening aan maag-en darmkanaal kwam door het slechte oppervlakte water veelvuldig voor;
3. slechte hygiënische omstandigheden in de armoedige, bedompte arbeidershuisjes. Grote gezinnen leefden dicht op elkaar in te kleine ruimtes zonder goede sanitaire voorzieningen.
Mijn betovergrootmoeder moet in ieder geval scholing gehad hebben met een vader en grootvader als schoolmeester. Werd zij in Groede voor het eerst als vroedvrouw vermeld, in de volkstelling van 1830 in St. Maartensdijk stond zij genoteerd als winkelierster en haar man als koopman. Zij moet in ieder geval enige tijd doorgebracht hebben op de Geneeskundige School in Middelburg waar heelmeesters, apothekers en vroedvrouwen werden opgeleid. Eveneens op die school volgden enkele nazaten van Johanna Blom en Johannes Was een opleiding tot heelmeester of heel- en vroedmeester.
Deze school was opgericht als "opleiding van heel-en vroedmeesters, van vroedvrouwen en apothekers werkzaam op het platteland". Veel aandacht werd geschonken aan "zindelijkheid op handen en instrumenten". In het boekje komt de volgende passage voor: "Maria van Bodeghem, vrouw van Hendrik Blom, geboren te Steenbergen op 9 september 1809, ingeschreven januari 1844. Zij heeft door de dood van haar man slechts weinig lessen gevolgd en heeft toen het vak vaarwel gezegd. Te Groede woonde eveneens een zekere juffrouw Blom, die later naar St. Maartensdijk vertrok, doch deze heette H.B. en was van 1832."
Het kan niet anders dan dat hier Helena Barendina Blom mee bedoeld werd die zich had ingeschreven in 1832. In ieder geval kende de heer J.C. de Man haar van naam en wist dat zij van Groede naar St. Maartensdijk ging. Ik heb niet onderzocht in hoeverre Hendrik Blom familie was van mijn betovergrootmoeder was.
Wonen in Prinsenland en St. Maartensdijk
Na 1840 trok het gezin weg uit Groede maar ging blijkbaar niet direct naar St. Maartensdijk. In het bevolkingsregister van St. Maartensdijk van 1842-
1847 werd vermeld dat het gezin afkomstig is uit Prinsland (Prinsenland, een gebied in de buurt van Dinteloord) en sinds 1841 in de gemeente St. Maartensdijk woonde. Op 23 april 1841 werd daar zoon Hendrik geboren. Op 18 juli daaropvolgend overleed ook dit kind. Als beroep voor de vader stond genoteerd particulier en voor de moeder "gemeente vroedvrouw". In hetzelfde bevolkingsregister werd Bernardus weer als arbeider vermeld en Helena als vroedvrouw. Bijna twee jaar later werd op 4 februari 1843 Cornelia Johanna geboren, vervolgens zag op 13 april 1846 weer een dochter het levenslicht en als laatste in het gezin werd Bastiaan op 24 november 1848 geboren. Helena heeft dan aan elf kinderen het leven gegeven waarvan er vier jong overleden. De opeenvolging van de geboortes was tamelijk grillig, soms was de interval kort en soms wat langer. Tot en met haar overlijdensakte werd Helena steeds als vroedvrouw vermeld. Op 21 mei 1860 overleed Helena op 51 jarige leeftijd en drie maanden later op 15 augustus haar man (aan een besmettelijke ziekte binnen het gezin?). Het echtpaar liet zeven kinderen na waarvan de jongste drie nog minderjarig waren. Het bevolkingsregister van 1850-1862 vermeldde als adres de Markt.
Het echtpaar Veele-Franke
Hendrika Apolonia Franke (1835-1913, mijn overgrootmoeder)5 trouwde op 31 oktober 1861 met Her-manus Veele (1835-1901), die afkomstig was uit Middelburg.
In Zeeland was steeds minder werk te vinden. De meekrapteelt3 werd overgenomen door de chemische industrie en ook door de mechanisatie van de landbouw waren veel minder arbeidskrachten nodig.6 Het gezin van mijn overgrootouders vertrok in 1879 naar Den Haag waar Hermanus Veele, tot aan zijn dood in 1901 in de bouw werkte. Op zijn overlijdensakte staat "opperman" als beroep vermeld. Hendrika overleed op 23 november 1913 op 78 jarige leeftijd in Berkel en Rodenrijs, in het huis van haar dochter Jacoba Johanna Veele en schoonzoon Hermanus van der Drift.
|
1808 - 1860 (51 jaar)