| Aantekeningen |
- Bij de 1e foto:
De winkel van B. G. Bahimann, Bruggestraat nr. 4, omstreeks 1910; de eigenaar staat in het midden tussen twee personeelsleden (coll. J.G.M. Bahimann, Gouda).
Bij de 2e foto:
De winkel is inmiddels verbouwd en uitgebreid met Bruggestraat nr. 6, huis met de erker op de eerste verdieping. De foto werd in 1924 gemaakt (colt. J.G.M. Bahlmann, Gouda).
Bij de 3e foto:
Mevrouw Bahlmann-Toor met haar dochters Agatha en Elisabeth in de zitkamer met erker, boven de winkel (nr. 6). De foto is rond 1935 gemaakt (coll. J.G.M. Bahimann, Gouda).
Bij de 4e foto:
Nadat B.G. Bahlmann in 1934 door een ongeval één been had verloren, kreeg hij een aangepast vervoermiddel (coll. J.G.M. Bahlmann, Gouda).
Bij de 5e foto:
Bezetting, 1943. Textiel is op de bon. Kennelijk zijn nieuwe bonnen aangewezen want links en rechts van de winkeldeur staan rijen wachtende kopers. In de linker onderhoek op de foto staan Toon van Zanten en zijn vrouw Cathrien de Jong voor hun kruidenierswinkel (foto H. van Leeuwen).
Bij de 6e foto:
Het echtpaar Bahlmann-Toor rond 1950.
Uit De Viersprong, 25e jaargang nr. 95, mei 2008
Bernhard Gerhard Bahlman
van emigrant tot geslaagd ondernemer
door Huug van Leeuwen
Inleiding
Rond 1900 waren in onze gemeente verschillende winkeliers actief die afkomstig waren uit het westen van Duitsland. Zij kwamen vooral uit Westfalen. Een aantal van hen durfde het aan een eigen textielwinkel te beginnen, zoals Bahlmann, Beckmann, Breukel (Maseland), Hüttmann, Kauling, Kettman, Schierman, Werneke en Winninghoff. Zij allen zijn voor de ontwikkeling van de Alphense middenstand van betekenis geweest.
In dit artikel beperken wij ons tot het in Alphen letterlijk meest centraal wonende geslacht Bahlmann, vlakbij de Alphense brug. Het opschrift 'Van (Duits) emigrant tot geslaagd ondernemer' beoogt, mede door het ingeburgerde begrip 'Bahlmann Bruggestraat', deze familie bij (oud)-Alphenaren in de herinnering te laten voortleven.
Bernhard vertrekt uit Duitsland
Bernhard Gerhard Bahlmann was de zoon van een zogenaamde Heuermann. Heuerleute1 waren zelfstandige maar kleine boeren, die hun woonhuis en een stukje land van een herenboer hadden gepacht. Deze keuterboertjes betaalden niet alleen pacht, maar moesten ook diensten verrichten op de boeren-hofstede.
Bernhard werd op 16 maart 1868 te Essen, Oldenburg-Pruisen. geboren in een streng rooms-katholiek gezin en woonde met zijn ouders en zusje in een kleine gehuurde boerderij Cammans-Kotterei, buiten het dorp. De herenboer jaagde er op herten, wilde zwijnen, hazen en gevogelte. Vader Bahlmann was echter aangewezen op een karig loon bij de herenboer en had de beschikking over een stukje grond. Daarop verbouwde hij wat groente en daarnaast hield hij een of twee koeien en een enkel varken. Werkdagen van twaalf] tot zestien uur waren heel gewoon. Toen de vader van Bernhard in 1872 aan 'Schwinsucht' (tuberculose) was overleden, dreigde het gezin aan de bedelstaf te geraken. Moeder Caroline hertrouwde in november 1875 met Johann Heinrich Foet, met wie de jonge Bernhard slecht kon opschieten. Er heerste armoede in de streek en bovendien wilde Caroline niet dat Bernhard zou worden opgeroepen voor de militaire dienstplicht; zijn vader had immers in dienst zijn ongeneeslijke ziekte opgelopen.
Daarom adviseerde ze hem naar Holland te gaan om daar zijn geluk te zoeken. Holland stond bekend als een welvarend land. Dat moet voor Caroline een moeilijke beslissing zijn geweest.
Als zestien-jarige, met een kist met wat schamele bezittingen onder de arm of op de rug, vertrok Bernhard naar Holland, vanwaar hij onmiddellijk een verzoekschrift zond aan het hertogdom Oldenburg om ontslagen te worden als staatsburger. Dit ontslag werd hem verleend op 9 februari 1884. Het onthief hem tevens van de dienstplicht, onder de (ontbindende) voorwaarde dat hij zich vanaf dat moment niet meer in genoemd hertogdom zou ophouden. Pas vele jaren later, in 1921, zou aan Bernhard Gerhard Bahlmann het Nederlandse staatsburgerschap worden verleend. Zo was Bernhard Bahlmann noodgewongen een nog jeugdige 'Hollandganger' geworden, die hier een toekomst moest opbouwen. Toen Bernhard in 1884 het ouderlijk huis verliet, had hij er nog geen weet van dat de naam Bahlmann eens genoemd zou worden bij die van de landelijk bekende grootwinkelbedrijven en modehuizen als Sinkel, Voss, Lampe, C&A Brenninkmeijer, Hunkemöller, Kreymborg, Warnecke, Peek & Cloppenburg en Vroom & Dreesmann, waarvan de oprichters ook uit Duitsland afkomstig waren.
Begin als winkelbediende
Op het deksel van zijn bagagekist had Bernhard de namen geschreven van de plaatsen waar hij op zijn tocht door Holland had gewerkt. Deze kist is verloren gegaan, maar de gegevens zijn gelukkig bewaard gebleven, want Bernhard had de gewoonte zijn aantekeningen met een potloodje te kopiëren op elk willekeurig stuk papier. Dat leidt soms tot verrassingen. Zo weten we dat hij in 1884 zijn eerste betrekking vond bij winkelier Gründemann in Roelofarendsveen. De naam doet al vermoeden dat ook deze Gründemann van Duitse afkomst was. Daar leerde hij de Nederlandse taal spreken en schrijven. Ook zijn eerste kennis van textiel deed hij hier op. Frans Bahlmann (zoon van Bernhard) vertelde me dat zijn vader van huis uit geen verstand van textiel had.
Vervolgens werkte Bernhard gedurende vier jaar achtereenvolgens bij de gebroeders Brunklaus te Alkmaar, de firma Grimmelt te Winterswijk en Ed Schade aan de Damstraat te Amsterdam. Vandaar vertrok hij naar Alphen, waar hij zich op 22 november 1889 liet inschrijven als winkelbediende op het adres van Johann Herman Heinrich Hüttmann in de Brug- of Bruggestraat, waar hij, zoals gewoon was in die tijd, onder de toonbank sliep. Op 30 januari 1892 vertrok hij naar Leiden waar hij werk vond bij de firma Bertels aan de Vismarkt.
Van winkelbediende tot ondernemer
Bernhard hoorde tijdens zijn verblijf in Leiden dat Hüttmann zijn zaak in Alphen wilde verkopen. Het bevolkingsregister van Aarlanderveen vermeldt dat Bernhard G. Bahlmann zich op 9 november 1892, weer als winkelbediende, liet inschrijven op het adres wijk N4; dat was bij Hendrik de Grauw, 'aanspreker' van beroep. Aangenomen wordt dat Bernhard bij De Grauw in de kost lag en bij Hüttmann in de Bruggestraat werkzaam was. Op 20 februari 1893 werd Bernhard Bahlmann zelfstandig ondernemer in het pand aan de Bruggestraat nr. 4, negen jaar nadat hij zich uit Duitsland had laten uitschrijven. Ruim een eeuw (!) later, op 25 april 2006, vermeldde 'De Alphenaar': 'Bahlmann Sport verlaat Alphens Stadshart'.
Bruggestraat nrs. 4 en 6
In de huidige Pieter Doelmanstraat, voorheen Brug- of Bruggestraat, is nog steeds een gedeelte van het voormalige woon- en winkelpand van Bahlmann te zien. Vooral van de bovengevel is veel bewaard gebleven. Het kadaster hielp bij onze zoektocht naar de bewoners van de panden, die in de loop der tijd door de familie Bahlmann werden betrokken.
De vroegste ons bekende bewoner van het woon/winkelpand Bruggestraat nr. 4 was koopman Pieter, ook wel Petrus, Groskorth, geboren in 1798 te Aarlanderveen. Groskorth vestigde zich in 1825 te Alphen en liet zich inschrijven op het adres Bruggestraat nr. 4. In 1831 kocht hij dit pand van Josina van Rijk, uitdraagster te Oudshoorn en huisvrouw van wijlen Van Kabel. Er wordt in de officiële stukken geen melding gemaakt dat Van Kabel ooit als winkelier op dit adres bekend stond.
Later werd Pieters zoon Johannes, geboren in 1825 te Alphen, eigenaar. Na Pieters overlijden liet zijn weduwe, Apollonia Groskorth-Zandbult, zich op 1 januari 1880 te Alphen inschrijven als winkelierster; zij was inmiddels eigenaresse van het woon/winkelpand geworden. In 1886 verkocht Apollonia het pand aan Simon van der Stok te Leiden. Diens dochter, Sara van der Stok, was gehuwd met Johann Herman Heinrich Hüttmann. Het echtpaar liet zich in 1887 te Alphen op genoemd adres registreren.
In 1893 kocht Bernhard Bahlman het pand Brugstraat nr. 4 en liet het gedeeltelijk verbouwen. In 1919 verwierf hij ook het oostelijk aangrenzend pand Bruggestraat nr. 6 van J.F. Heijmanns, makelaar in effecten, voor de prijs van ƒ 22.700,-. In de volgende jaren werden beide panden verenigd en vervolgens verschillende malen verbouwd. Toen in 1921 de Handelsregisterwet werd ingesteld, liet Bernhard Bahlmann zich tot Nederlander naturaliseren. Het bedrijf werd voor het eerst geregistreerd onder de naam B. G. Bahlmann, eigenaar Manufacturen & Confectie, Bruggestraat D 82-83, met als tijdstip van vestiging van de onderneming 1892.
Bewogen jaren
Het ging Bernhard Bahlmann niet altijd voor de wind maar ondanks dat wist hij zich toch staande te houden, wat blijkt uit de volgende gegevens. 'De Rijnbode' van 15 mei 1907 vermeldde: 'Door de rechtbank te 's Gravenhage is B. G. Bahlmann, koopman in confectie en manufacturen te Alphen, in staat van faillissement verklaard.' Vier dagen later plaatste de 'De Rijnbode' op verzoek van Bernhard Bahlmann een ingezonden mededeling met de volgende tekst: 'Mijnheer de redacteur!' Verzoeke beleefd het volgende in uw blad te willen opnemen, waarvoor bij voorbaat mijn dank. Het is mijn behoefte onder aller aandacht te brengen dat het voor ons zoo grievend (zonder voorafgaand vorm van proces aangevraagd en) uitgesproken faillissement op een grof abuis van den aanvrager berustte, 't Welk duidelijk blijkt om reden dat het faillissement twee dagen later door zelfde rechtbank, na verzet ofwel op vertoon van de reeds lang in mijn bezit zijne kwitantie, werd ingetrokken. De benoemde curator, mr. O. W. Sipkes te Leiden, vond bij mij alles in orde, zelfs zoo, dat hij geen inventaris opmaakte, maar direct de noodige stappen deed om vernietiging van het faillissement van de rechtbank te verkrijgen, zooals reeds geschied is volgens de annonce. Met hoogachting, B.G. Bahlmann, Alphen 17 mei. 1907. N.B. Verzoeke ook andere nieuwsbladen dit over te willen nemen.'
Mondelinge overlevering vermoedt dat een aantal schuldeisers bij 'steunvordering' dit faillissement voor Bernhard Bahlmann hadden aangevraagd. Bernhard was in die tijd drukdoende met het afbreken en opbouwen van zijn woon/win-kelhuis. Hij zou geen rekeningen hebben betaald, omdat gemaakte afspraken door aannemers, dan wel leveranciers, niet waren nagekomen. Dat de Solventiekamer van de Rechtbank te 's-Gravenhage in deze onnauwkeurig heeft gehandeld, blijkt uit het feit dat het faillissement bij vonnis werd nietig verklaard.
Achttien jaar later, in 1925, verschenen weer verontrustende berichten in de kranten over de vele faillissementen onder de middenstand en over overbewinkeling. Toen op een gegeven ogenblik zijn bank failliet ging, werd ook Bahlmann in het faillissement betrokken; hij werd genoodzaakt zijn beide panden bij inzet en afslag te verkopen. De gemeente kreeg daar lucht van en het volgende gebeurde: in een geheim schrijven van 3 augustus 1925 aan de leden van de Raad, verzochten B&W van Alphen aan den Rijn een geheime bijeenkomst te houden op 4 augustus 1925. Daar werd in alle stilte besloten tot de aankoop van beide panden van Bernhard Bahlmann, dit in verband met de bestaande plannen van de gemeente om de Bruggestraat te verbreden. Eén pand, Bruggestraat nr. 6, werd al op 5 augustus, dus de dag na de geheime vergadering, bij opbod en bij afslag verkocht aan metselaar Kors Tolk, die optrad als stroman van de gemeente. Tolk verkocht dit pand daarna snel door aan de gemeente. De motivatie van de gemeente bij deze aankoop luidde: 'De straat is te smal'.
Het tweede pand, Bruggestraat nr. 4, waarop de gemeente volgens de geheime stukken óók haar zinnen had gezet, verkocht Bernhard Bahlmann zo snel mogelijk aan zijn 21-jarige dochter Agatha E.C. Bahlmann. Het lukte Agatha deze aankoop te financieren door middel van een hypothecaire lening van 7.000 gulden bij Aart Turkenburg, brugwachter in Ter Aar.
Wegens opheffing van zijn bedrijf en vanwege de nieuwe eigenaar kreeg Bernhard Bahlmann vergunning tot liquidatie-uitverkoop. De in beslag genomen goederen werden voor een zacht prijsje van de curator teruggekocht en de schuldeisers konden worden afbetaald. Bij monde van overlevering is dit mede te danken geweest aan de financiële hulp van 'goede contacten', onder anderen van Franciscus van Hofwegen van Wasserij De Ster, Leendert de Graaf, directeur van de Alphensche bank, en Hermanus Overes, vriend van de familie. Vermeldenswaardig is dat 'De Rijnbode' van 24 oktober 1925 berichtte dat deze H. Overes zijn pand, Julianastraat nr. 44, publiekelijk a contant te koop aanbood en boelhuis zou houden.
Het aan de gemeente verkochte pand, Bruggestraat nr. 6, werd door dochter Agatha Bahlmann bij contract telkens voor een periode van twee jaar van de gemeente gehuurd, voor een jaarlijks bedrag van 1.000 gulden. Agatha zette de zaak onder haar eigen naam voort en de omzet nam weer toe. Maar spoedig deed zich een volgende crisis voor. Wereldwijd kelderden de beurskoersen en op 24 oktober 1929 (Zwarte Donderdag) kwam de grote klap! Gelukkig trok vanaf 1933 de economie weer aan. Ook vader Bernhard Bahlmann profiteerde hiervan en kon zich eindelijk gaan uitleven in zijn passie, motorrijden. Helaas berichtte 'De Rijnbode' op 15 oktober 1934:
'Ernstig auto-ongeluk......De heer B. die op genoemde weg op zijn voertuig reed en zijn zoon op de ducm vervoerde, kwam vermoedelijk tenge-l volge van verblindende verlichting in botsing. Den heer B. werd het lin-\ kerbeen van het lichaam gerukt.'
Voor het bedrijf Bahlmann volgden woelige jaren. Het handelsregister maakt melding van zich steeds wijzigende rechtsvormen en van in- en uittredingen van vennoten en eigenaren, maar altijd kon het bedrijf door kinderen van Bernhard worden voortgezet. Niet onvermeld mag blijven dat dochter Agatha en later ook zoon Franciscus (Frans), beiden uit het tweede huwelijk van Bernhard Bahlman, van het bedrijf een bloeiende onderneming wisten te maken. Op 14 april 1979 werd de handelsnaam F.A. Bahlmann gewijzigd in 'Bahlmann Sport'.
|
1868 - 1956 (88 jaar)
