| Aantekeningen |
- Bij de 2e foto:
Woonhuis en 'pakhuis' (loods) met aanlegsteiger van F.M. Carsjens in de Prins Hendrikstraat nrs. 114-116, schuin tegenover de Maranathakerk.
Uit De Viersprong nr. 102
Maatschappij Carsjens
In 'De Viersprong' nr. 101 van november 2009 schreef H. van der Wereld een artikel over Stoombootmaatschappij Carsjens. Deze maatschappij werd in 1855 opgericht door F.M. Carsjens sr. en was oorspronkelijk gevestigd in Alphen en Oudshoorn. Het bedrijf kreeg regionale betekenis maar ging in 1915 failliet, met name door de komst van verschillende spoorlijnen in deze streek. Met F.M. Carsjens jr. pakken we de draad weer op.
Inleiding
Frederik Martin Carsjens jr. was tle zoon van Frederik Johan George Carsjens (1850-1886) en Cornelia Magdalena van der Sluys Wildt (1852-1899) en kleinzoon van Frederik Martin Carsjens sr. (1809-1889). Frederik Martin jr. werd geboren in Leiden op 7 november 1874. In 1877 kwam hij met zijn ouders naar Boskoop waar zijn vader leiding ging geven aan de plaatselijke vestiging van het familiebedrijf. In 1881 verhuisde hij naar Oudshoorn en trok in bij zijn grootouders van moederszijde: Adrianus van der Sluys Wildt en Maartje Dam, molenaars op korenmolen 'De Smalle Juffer' in de Hooftstraat. Na het overlijden van Adrianus in 1885 verhuisden oma Maartje en Frederik Martin naar Boskoop, naar het ouderlijk huis van Frederik Martin. Oma overleed in 1891 te Boskoop. In 1897 vertrok Frederik Martin naar Leiden, waar hij ongetwijfeld werkzaam was op de vesti-
ging aldaar van het familiebedrijf Stoombootmaatschappij Carsjens, aanvankelijk als stoombootbeambte en later als schipper. Hij trouwde op 29 september 1899 te Haarlemmermeer met Geertje Bulk; zij was aldaar op 7 augustus 1875 geboren. Samen verhuisden zij in het najaar van 1899 naar Boskoop. Als beroep van Frederik Martin werd voortaan 'schipper' of 'heurtvaart-schipper' genoemd. In oktober 1903 verhuisde Frederik Martin met zijn gezin naar Leiden. Vandaar kwam de familie in juni 1906 naar Oudshoorn en in juni 1912 naar Alphen. Prins Hendrikstraat n r. 114, later omgenummerd in nr. 134. We mogen aannemen dat hij, terug in ons dorp, zijn werkzaamheden bij Stoombootmaatschappij Carsjens had beëindigd en voor zichzelf was begonnen.
De regelmatige verhuizingen leidden ertoe dat de kinderen van Frederik Martin Carsjens en Geertje Bulk in verschillende plaatsen werden geboren.
Motorbootonderneming
Frederik Martin startte een motorbootonderneming, waarschijnlijk samen met zijn partner, Cornelis Bastiaan van der Ent Braat, wonende te Alphen. In oktober 1881 had Van der Ent Braat de motorbootdienst op Rotterdam van M. Kanters vergenomen. Wellicht realiseerde Frederik Martin zich dat de dagen van de stoomboten waren geteld. Per 1 oktober 1911 gingen Van der Ent Braat en Frederik Martin uit elkaar. In de betreffende akte worden zij beiden beurtschipper van de firma Braat & Co genoemd, die was opgericht 'tot het vervoeren van goederen met motorboten van Alphen, Aarlanderveen, Oudshoorn en omliggende plaatsen naar Rotterdam'. Frederik Martin kreeg het recht de zaken voor eigen rekening voort te zetten buiten enige aansprakelijkheid of verantwoordelijkheid van Van der Ent Braat. Het bedrijf kreeg de naam Motorbootdienst 'Rijnland'.
Op 8 augustus 1918 werd ten overstaan van Bernardus Daniël Krüsemann, notaris te Bodegraven, de N.V. Beurt- en Vrachtvaart-Maatschappij 'De Rijnstreek' opgericht. Deze maatschappij was de voortzetting van de motorbootdiensten van C.J. van der Bijl en F.M. Carsjens te Alphen aan den Rijn en van L. Hortensius te Bodegraven. Ieder van hen bracht zijn eigen beurtschepen in de nieuwe maatschappij in. Gedrieën werden zij directeur van het nieuwe bedrijf. Als commissarissen werden benoemd: mr. H.E. La Gro te Bodegraven, C. van Muiswinkel te Zwammerdam en J.C. Scheerder te Alphen aan den Rijn. Alle schepen kregen de naam 'De Rijnstreek' met een volgnummer. Carsjens bracht de volgende schepen in:
- de overdekte staalijzeren motorschuit genaamd 'Rijnland I', clie werd omgedoopt tot 'Rijnstreek IV', groot 57 scheepstonnen en 33 kilogram, gemerkt als '858 Leiden 1912'
- de overdekte staalijzeren motorschuit genaamd 'Rijnland II'. die de naam 'Rijnstreek V' kreeg, groot 56 scheepstonnen en 998 kilogram, gemerkt als '768 Leiden 1911'
- cle overdekte staalijzeren motorschuit genaamd 'Rijnland III', die voortaan 'Rijnstreek VI' heette, groot 79 scheepstonnen en 430 kilogram, gemerkt als '769 Leiden 1911'.
F.M. Carsjens alleen verder
Maatschappij 'De Rijnstreek' was geen lang leven beschoren. Het bedrijf kwam in 1920 in liquidatie en Hendrik Klaas Egberts, accountant te Utrecht, werd gemachtigd de zaken af te handelen. Ten overstaan van notaris Roeland van den Berg te Oudshoorn kochten de drie directeuren op 25 juni 1920 ieder drie schepen. De overdekte staal-ijzeren motorschuiten 'Rijnstreek IV, V en VI' kwamen voor 24.000 gulden weer in het bezit van F.M. Carsjens. De schepen werden onmiddellijk omgedoopt naar de oorspronkelijke namen: 'Rijnland I, II en III' van de Motorbootdienst 'Rijnland'. Ook kocht F.M. Carsjens uit de liquidatie 'een woonhuis, verder getimmerten, pakhuis, erf en open grond', Prins Hendrikstraat nr. 116, later omgenummerd in nr. 136. kadastraal gemeente Alphen, sectie B 2485, voor het bedrag van 17.344 gulden en 'twee cent'.
Voor de nieuw-gebouwde hervormde kerk te Alphen aan den Rijn, de huidige Adventskerk, gingen in september 1923 L. Spreij Jzn., J. van der Linden en M. van den Hoek jr. naar de firma Petit & Fritsen te Aarle-Rixtel voor de aankoop van twee klokken, kosten ƒ 13.174,57. Op 22 februari 1924 waren deze gereed voor verzending. Motorbootdienst 'Rijnland' van F.M. Carsjens vervoerde zes kisten, samen 4.280 kg., met de twee bronzen klokken, het ijzerwerk, het uurwerk en de gereedschappen naar Alphen. Op 2 april 1924 om 15.30 uur galmden de twee klokken voor het eerst over Alphen aan den Rijn.
In 1938 meldde 'De Rijnbode' dat in een reeks van jaren een groot aantal graanhandelaren in de Rijnstreek werd benadeeld door schippers, schippersknechten en walperso-neel, in dienst van de Beurtvaart- en Expeditie-onderneming 'Rijnland' van F.M. Carsjens te Alphen aan den Rijn. Zij hielden regelmatig een kleine partij graan achter om die voor zichzelf te verkopen. Zo zouden zij duizenden kilo's graan hebben verduisterd, terwijl er voorts onbekende hoeveelheden steenkolen, olie, erwten en wat al niet meer van hun gading was, verdwenen. De schippersknechten en het walpersoneel hadden onder dwang van de schippers gehandeld. De Officier van Justitie deelde daarom de zwaarste straffen uit aan de schippers.
De laatste jaren van de Tweede Wereldoorlog gingen aan Carsjens niet ongemerkt voorbij. De 'Rijnland III' voer regelmatig naar Friesland om onderduikers weg te brengen en voedsel mee terug te nemen. Piet Verkleij uit de Prins Hendrikstraat beschreef hoe hij in de hongerwinter een aantal malen met een Carsjensboot was meegevaren naar zijn oom in de Wieringermeer. In die regio haalde Carsjens voor de gemeente Alphen aan den Rijn rode en witte kolen op voor gebruik in de centrale keuken. Onder de kolen werd voedsel verstopt dat Piet van zijn oom had meegekregen voor de familie Verkleij. Op 24 april 1945 nam een geallieerd vliegtuig een schip van de motorbootdienst 'Rijnland', dat van Alphen aan den Rijn onderweg was naar Amsterdam, ter hoogte van Woubrugge onder vuur. Twee passagiers vonden de dood, onder wie Barbara Zieltjes uit Alphen.
Al vóór de Tweede Wereldoorlog schafte F.M. Carsjens een aantal vrachtwagens aan, zodat hij zijn opdrachten ook via de weg kon
uitvoeren. In 1945 hervatte hij de 'Noordzee-Expresse'. een expeditie-dienst tussen Noordwijk, Katwijk, Leiden en Utrecht. Ook adverteerde Carsjens in 1945 dat zijn motorboot-dienst 'Rijnland' weer in vol bedrijf was met geregelde diensten tussen Alphen aan den Rijn, Boskoop en Rotterdam.
Bovendien kocht hij het beurtschip 'Stad Rotterdam 3' van beurtschipper F. Oskam te Alphen aan den Rijn, Hooftstraat nr. 153; deze was in 1924 vanuit Leiden in Alphen komen wonen.
Het vervoer van granen vanuit de haven van Rotterdam naar veevoederfabrieken in Alphen aan den Rijn en omstreken bleef ook na de Tweede Wereldoorlog voor Carsjens een belangrijke bron van inkomsten. Zijn klanten waren onder meer de bedrijven van Amersfoort, Van der Vaart, Alphense Veevoederhandel, de Leerhoeve en 'Ons Belang' in Nieuwveen. Bij Meneba in Rotterdam werd meel voor bakkers in schepen van 'Rijnland' geladen en in Alphen overgeladen op vrachtauto'; zo bereikte het meel de broodbakkers in de omgeving. Daarnaast vervoerde men hout voor mastenmaker Van der Neut. Voor de firma Herngreen werden in Rotterdam zware boomstammen uit een zeeschip gelost en met de 'Rijnland II' bij de zagerij afgeleverd. Dit schip had daarvoor een speciaal laad- en losgerei. Ook werden bij Herngreen binnenschepen, geladen met boomstammen uit Frankrijk en België, gelost met het losgerei van de 'Rijnland II' of de 'Rijnland IV'. Betonelementen van Spanbeton werden ook door de 'Rijnland II' of de 'Rijnland IV' vervoerd voor overspanningen over de A12. Een heel ander vervoer was het transport van silo's voor betoncentrales, die gemaakt werden door de firma Mulder te Boskoop. Ook leverde Mulder ketels voor de Hoogovens te IJmuiden, die door Carsjens werden afgeleverd.
Industriemotoren, bestemd voor Indonesië, werden door de 'Rijnland IV' naar Rotterdam gebracht, waar ze werden overgeladen op een schip van de Rotterdamse Lloyd; een drijvend dok loste cle motoren van het schip van Carsjens en zette deze aan boord van het zeeschip.
Na de watersnoodramp in 1953 is een Carsjensschip naar Tiengemeten gevaren om vee op te halen. Een paard, een veulen, een stier en een aantal koeien werden met een hijstuig ingeladen en diezelfde dag aan het Oude Hoofd te Rotterdam op het droge gezet.
Zonen "worden firmanten
De zonen Frits en Cees gingen bij hun vader werken. Toen zij de nodige ervaring hadden opgedaan, werden zij medefirmanten. Frits trouwde op 28 maart 1928 met Jacoba Johanna Beijen uit Bodegraven. Ze gingen in Rotterdam aan de Schiebroekschesingel nr. 16 wonen. Hij werd beheerder van de firma op het kantoor van Carsjens aan de Wijnhaven te Rotterdam. Cees trouwde op 3 november 1927 met Antonia Nagtegaal. Zij was op l mei 1908 te Alphen (Gouwsluis) geboren. Aanvankelijk woonden zij in de Prins Hendrikstraat nr. 35 en vanaf 1950 in het ouderlijk huis, Prins Hendrikstraat nrs. 114-116 (134-136). Cees hield kantoor aan huis. De belangrijkste activiteit bleef de beurtvaart vanuit de regio Alphen aan den Rijn naar Rotterdam. Daarnaast was er het transportbedrijf met vrachtwagens.
In de loop van 1954 besloot F.M. Carsjens in verband met zijn leeftijd dat er 'iets moest gebeuren met de zaak'. De schepen werden getaxeerd door de firma Touw te Rotterdam; de panden met inboedel werden door notaris Van Dam op hun waarde geschat. Zoon Cees Carsjens werd in de gelegenheid gesteld de firma en de woning voor de taxatieprijzen te kopen, zodat hij de enige eigenaar werd. Na een ongeval in juni 1954 werd Frits blijvend invalide. Een medewerker nam zijn functie in Rotterdam over.
Na het ongeval van Frits verdiende Cees Carsjens dus een periode cle kost voor drie gezinnen. Frederik Martin Carsjens overleed op 26 december 1954 te Alphen aan den Rijn. Hij werd tachtig jaar. Geertje Bulk stierf op 6 januari 1957, eveneens te Alphen aan den Rijn. Beiden zijn op de Oosterbegraafplaats begraven.
Samenwerking met Adr. Soet
In de jaren vijftig van de vorige eeuw kwam Cees Carsjens in contact met expediteur Adr. Soet te Boskoop. Deze hacl een agentuur voor het vervoer van planten. Soet werd tussenpersoon tussen de kwekers en de firma Carsjens. In Boskoop werd op kwekerijen plantgoed opgehaald dat met Carsjens-vrachtwagens naar de kade van cle Holland-Amerika Lijn in de haven van Rotterdam werd gebracht. Bij extra grote partijen ging het vervoer per schip. De schepen werden geladen bij de hefbrug in Boskoop. In Rotterdam werd het plantgoed overgezet op zeeschepen met bestemming de Verenigde Staten van Amerika en Canada; het betrof de export van azalea's, rozen en pioenrozen. Coniferen gingen vooral naar Scandinavië. Opmerkelijk is dat Carsjens in die tijd al een 'lift-truck' gebruikte om de kisten en korven met plantgoed te laden en te lossen. Hij adverteerde daar ook mee: 'enorme arbeidsbesparing; uw personeel is, zonder verhoging van de vrachttarieven, niet meer nodig bij het laden van uw goederen.'
In 1965 verkocht Carsjens zijn drie vrachtauto's (twee G.M.C.'s en een Bedford) en de daarbij horende vervoersvergunningen aan de firma P. Schouten, transportbedrijf te Alphen aan den Rijn. Nu is dit nog een groot concern. Ook bouwde Carsjens zijn beurtvaartmaatschappij af. De schepen 'Rijnland I, III. IV en V' werden per 1 oktober 1970 verhuurd voor een periode van zes jaar aan de Veevoederfabriek 'De Rijn' van Arie van der Vaart te Alphen en Woubrugge. Zij werden gebruikt voor graantransporten vanuit Rotterdam. Tevens werd op die datum een voorlopige koopakte opgemaakt voor de verkoop van de schepen op 1 oktober 1976, voor zover deze al niet eerder door Carsjens zouden zijn verkocht. Aldus geschiedde. Van der Vaart werd eigenaar van 'Rijnland I, IV en V'. Ook het scheepsperso-neel kwam in 1976 in dienst bij de veevoederfabriek. In de periode 1970-1976 was Cees Carsjens adviseur van deze fabriek voor het beheer van de schepen.
Namen van schippers zijn onder andere Henk Oudshoorn te Alphen en Arie van den Bos te Boskoop; de laatste heeft 12 1/2 jaar bij Carsjens gewerkt. Ook moeten de namen van Thijs Visser, Henk de Jong, Gerrit Koole, Klaas Horsman en Co Tollenaar worden genoemd.
Het einde
In feite kwam er op 1 oktober 1970 een einde aan de Motorbootdienst 'Rijnland'. In 1966 was Carsjens al verhuisd naar Cederstraat nr. 93 en anderhalf jaar later naar Goudenregenplantsoen nr. 80, beide te Alphen aan den Rijn. Hij noemde zich expediteur; Motorbootdienst 'Rijnland' stond ook nog op dit adres ingeschreven. Cornelis Carsjens overleed op 27 november 1977.
De schepen
De heer A. van den Bos te Boskoop, die verschillende jaren bij Carsjens schipper was, heeft de oude Carsjens-schepen tot op de dag van vandaag gevolgd:
- schipper H. de Jong heeft de stuurhut van 'Rijnland I' getimmerd uit hout van de kist die dienst had gedaan als verpakking van de door Carsjens aangeschafte lift-truck. 'Rijnland F, later verbouwd tot woon-en recreatieschap, wordt bewoond door een jong echtpaar en ligt aan de Schellingwouclerdijk te Amsterdam.
- van 'Rijnland II' is bekend dat dit schip was uitgerust met een zeer zwaar laad- en losgerei, zodat hiermee onder andere Industriemotoren maar ook zware boomstammen voor scheepswerven rond Alphen aan den Rijn konden worden vervoerd.
Carsjens verkocht 'Rijnland II' al vóór 1970 aan een particulier, die het schip bij scheepswerf Kempers te Alphen aan den Rijn liet ombouwen tot woonboot. Op 17 december 2007 is het schip in het Amsterdamse IJ overvaren en gezonken. Inmiddels is het herbouwd en maakt het dagtrips met maximaal twaalf passagiers; zes personen kunnen erop overnachten.
- 'Rijnland III' werd in 1911 in opdracht van de firma Braat & Co gebouwd door de firma D. en Joh. Boot N.V. te Alphen onder bouwnummer 448. Hierin werd de eerste Industriemotor, een 27 pk gloeikop-motor, geplaatst die door de motorenfabriek van Boot werd geleverd. Deze motor gaf in 1944 de geest, doordat allerlei inferieure producten als brandstof waren gebruikt. De firma Boot was Carsjens ter wille: zij had nog een Industriemotor type 2D4, blokdiesel met serienummer 4001, in een hooiberg verstopt. In het geheim werd deze motor in 'Rijnland III' geplaatst; de oude motor werd weer in tle hooiberg verborgen. Na de oorlog werd de gloeikopmotor helemaal opgeknapt en in de hal van motorenfabriek 'De Industrie' neergezet. Zo deed de eerste motor van Boot nog steeds dienst, al was hij voor een ander doel gemaakt. 'Rijnland III' werd in 1974 door Frits en Joke de Vries te Alphen aan den Rijn gekocht en aangepast aan de moderne tijd, onder meer met een zwaar laad- en losgerei. Het schip kreeg een Rijn-certificaat waardoor het door geheel Europa kon gaan varen. Een bijzondere lading, een carillon, werd in 1987 ter gelegenheid van het 750-jarig bestaan van de stad Berlijn aldaar afgeleverd. Van een andere bijzondere lading was sprake in 2004, toen twee grote ABC-motoren14 van Antwerpen naar Groningen moesten worden gebracht. Inmiddels is de 'Rijnland III' voorzien van allerlei apparatuur om er kleinschalig duik- en bergingswerk mee te kunnen verrichten; het schip vaart ook met sportduikers in de Zeeuwse wateren en overwintert te Alphen aan den Rijn, met ligplaats aan de Heimanswetering.
- 'Rijnland IV: er waren twee schepen met die naam. Carsjens bestelde het eerste in 1922 bij scheepswerf De Groot en Van Vliet te Slikkerveer; in 196l/'62 werd dit schip verkocht aan J.T. van Heukelom te Hardinxveld-Giessendam en omgedoopt tot 'Zwerver'. Het schip werd vele malen doorverkocht en ligt nu in de Binnenhaven te Rotterdam; er wonen Engelse staatsburgers op. Het vervangende schip, de tweede 'Rijnland IV', werd door Carsjens als 'De Dijkwater' gekocht in Dreischor op Schouwen-Duiveland en omgedoopt. Het schip ligt nu in de Eemhaven te Rotterdam voor de opslag van stuwhout (nodig voor het beladen van zeeschepen) en draagt nog steeds de naam die Carsjens het gaf, 'Rijnland IV'.
- van 'Rijnland V' is niets meer bekend. Er is slechts een foto van gevonden.
- Carsjens heeft ook nog met 'Stad Rotterdam 3' gevaren. Hij kocht dit schip van F. Oskam, beurtschipper te Alphen aan den Rijn (Oudshoorn) en verkocht het eind jaren vijftig. Het heeft toen als tanker in de Amsterdamse haven gevaren en is later verbouwd tot recrea-tieschip. De ligplaats is aan de Schellingwouderdijk in Amsterdam, vlak bij 'Rijnland I'.
De auteurs danken de heer A. van den Bos te Boskoop, de heer G.W.C. in 't Veld en mevrouw G. in 't Veld-Carsjens te Sliedrecht en de heer H. van Leeuwen te Alphen aan den Rijn voor hun bijdragen aan de totstandkoming van dit artikel.
|
1874 - 1954 (80 jaar)
