| Aantekeningen |
- Een van de eerte dingen die de baljuw Vosmaer deed, was een lijstje aanleggen van "fouten van Cornelis Cornelisz (moet zijn: Louwerisz) Vergunst, bode tot Valkenburg":
1684, op 20 mei de bode in "de gemeene haert tot Minnebeek" zitten drinken en de officier geinjureerd (beledigd), zeggende mede "de officier mocht zijn gat kussen";
op 18 juni nadat de officier met Jacob Bol en Arie van Diest hem hadden gevisiteerd over het gestolen linnen heeft hij Jacob Bol gevat en geslagen.
1685, 18 januari voor Pancras Mattheuse een arrest gedaan zonder zegel, waarvan de boete 500 gld;
op 13 juni in Rustenburg met de schoolmeester van West Pieter van der Luts dochter geinjureerd;
op de 20e oktober te Leiden in de herberg "Van Amsterdam" Pieter van der Luijts dochter voor een hoer en dievegge gescholden, mits dat het haar ook bewijzen zou;
op de 10e november heeft voornoemde omtrent zeven uur voor Noordermeer turf staan tonnen na zonsondergang, en heeft hem Kouwenhoven als pachter van de turf laten met anderen bekeuren. Volgens orders peene (boete) 600 gld.
(Bron: J. Portengen, Zicht op Oud-Valkenburg, 1991)
Het is zaterdagmorgen 20 oktober 1685. Hendrik van West, voorzanger, koster, doodgraver en schoolmeester (later genoemd als secretaris van Valkenburg) is vergezeld van Cornelis Vergunst, de gerechtsbode en tweede gedaagde.
Ze waren na een flinke voettocht bij de herberg van Joost Kemping terechtgekomen, aan de Rijnsburger Poort te Leiden. Ze hadden in "de gemeene haard" van die herberg genoten van de nodige glazen wijn. Daarbij onderscheiden de Valkenburgers zich niet van beschaafd gedrag, integendeel. Er werd onderling ruzie gemaakt en met een mes gedreigd. De waard en zijn vrouw constateerden dat tijdens het in en uit lopen met de drank.
Later was Hendrik naar het voorhuis gelopen, of er ene Pietertje Pieters woonde? Het antwoord was "Ja". Daarop had onze voorzanger op luide toon geroepen: "'t Is een schone broek ... !". De mensen keken verwonderd op. "Wat zegt gij daar?", werd hem gevraagd. En Hendriks geoefende stem herhaalde de beschuldiging nog eens. Daarop waren ze weggegaan. Later waren ze teruggekomen. Hij en Cornelis Vergunst begonnen opnieuw over Pietertje te zeuren. De Leidenaars die dat hoorden vroegen: "Ken je haar dan?". "Ja", riep Hendrik, "het is een meid van Valkenburg!". Waarop Hendrik in koelen bloede Pietertje voor hoer uitschold. En met luide stemme rondbazuinde dat zij had gewoond in het "Schuitje Buik". En dat zij eens zo dronken was geweest dat hij een kat over haar buik had laten lopen. "Zij was een hoer, ja een allemans hoer!" En meer van zulke vuile, onfatsoenlijke woorden. Ten overvloede werd Pietertje door hem ook nog voor dievegge uitgemaakt, Zij had bier uit haar meesters ton getapt en het vat met water bijgevuld. Zij had geld uit de luiden hun zak gestolen. En voorts dergelijke zeer onfatsoenlijke en lasterlijke woorden. Al dat gedoe speelde zich af bij het voorhuis.
Door het grote geweld en geraas verzamelde zich daar een talrijke menigte. Evenzovele getuigen van de schandelijke bejegeningen die Pietertje moest ondergaan. Ook Cornelis Vergunst, alle christelijke naastenliefde ten spijt, ontzag zich niet Pietertje een allemans hoer te noemen. En hield vol dat hij die bewering waar kon maken. De aanklacht besloot: Aangezien het niet recht is vader en dochter onder dergelijke onjuiste beschuldigingen te laten lijden verzoekt de eiseres dat de gedaagden zullen worden veroordeeld die grove belediging honorabel te maken en profitabel goed te maken. Honorabel door tijdens de volgende rechtzitting in het bijzijn van allen, met gebogen knieën om vergiffenis te bidden. Voorts alles te herroepen en te verklaren dat zij van Pietertje niets dan goed weten. Profitabel, door ten behoeve van de armen van Valkenburg een bedrag van 150 gulden te storten en de kosten van het geding te betalen.
Op de volgende rechtsdag werd nog geen vonnis gewezen. De beide partijen wisselden wat papieren uit. Er was sprake van een niet nader omschreven verweerschrift van Hendrik. Pas op de rechtsdag van 15 januari 1686 kwam er schot in. Onze voorzanger bleek niet van plan door de knieën te gaan. Integendeel, hij klaagde Pietertje aan. Zij zou, onder getuigen, hem hebben uitgemaakt voor schurk, schobbejak, duivelse hond en schelm. Ze had daarbij de klomp of muil van haar voet getrokken en hem in het gezicht geslagen. De aanslaghad hij met zijn hand moeten afweren. Als man kon hij Pietertje immers niet terugslaan! Daarom verzocht hij de schepenen hem recht te doen. Dat zou kunnen door Pietertje te veroordelen hem op haar knieën om vergiffenis te bidden. En 300 gulden aan de armen van Valkenburg te geven. Wanneer precies dat incident plaats had gevonden werd niet vermeld. Maar kennelijk was Pietertje woedend geworden om het getouwtrek om haar eerbaarheid. Het proces leek aardig in het slop te raken. De beide gemachtigden van de partijen, een soort advocaten, hadden bij een snelle oplossing geen belang. Volgens het oorspronkelijke verslag was er op de rechtsdag van 26 februari 1686 slechts het gebruikelijke getouwtrek. Zonder een stap verder te komen. Maar zie, onderaan de bladzijde van het boek staat een latere aantekening. Daaruit blijkt dat er op die dag door de vader van Pietertje een aanbod tot een accoord gedaan was. Hendrik's gemachtigde had dat niet geaccepteerd. Hij wilde het proces voortzetten. Maar op de rechtdag van 21 mei vroegen beide partijen het proces te staken. Einde zaak.
(Bron: J. Portengen, Zicht op Oud-Valkenburg, 1991)
Cornelis Vergunst was daggelder bij Pieter Bol. Gewend als hij was vaste dagelijkse porties hooi voor de koeien te werpen, viel het hem op dat de hooiberg van zijn baas snel kleiner werd. Hij zei nooit veel, was een bedachtzaam mens. Met een paar woorden bracht hij Maarten Bergman, de "huismansknecht" op de hoogte van zijn vermoedens. "Kijk maar", zei hij en voerde Maarten mee, achter de hooiberg om, het achterhekje uit en de straat op. Kleine sprietjes hooi wezen de weg waarlangs het voer verdwenen was. In de richting van het bedoeninkje van Jan Gozen. Tijdens de koffie hadden ze het er over met de baas. Nu was Pieter Bol zo mogelijk nog bedachtzamer dan zijn knecht. Moest hij om zo'n paar happen hooi heibel gaan maken met zijn buren? Maar ja, er moest iets gebeuren. Dus staken de beide knechten even later de weg over, volgden het spoor en gingen door het hekje. In de stal troffen ze Jan Gozen die geschrokken opkeek. "Zijn hooi?" Hij wees naar de zolder waar een armzalig hoopje lag. De beide mannen keken het schuldbewuste keuterboertje voor hen aan, zagen zijn armoe. "Denk er om dat het niet weer gebeurt!" De rest bleef ongezegd. Bukkend door de lage stalopening verdwenen ze naar buiten.
(Bron: J. Portengen, Zicht op Oud-Valkenburg, 1991)
|
1653 - 1694 (~ 40 jaar)