| Aantekeningen |
- Uit: Gens Nostra 2017 nr. 6:
Van Pellicorne naar Pellekooren
door Nelleke van Dam
Guilliam was het vijfde kind uit het tweede huwelijk van zijn vader. Guilliam is vernoemd naar zijn grootvader van moederskant, die ook zijn doopgetuige was. Guilliam is opgegroeid in Amsterdam en in Haarlem, waar zijn vader in 1642 een huis aan het Spaarne kocht. Het jaar 1651 bracht twee ingrijpende gebeurtenissen. Guilliam was nog geen twaalf jaar oud toen hij kort na elkaar beide ouders verloor. Op 24 april overleed zijn vader; op 4 mei, nog geen twee weken later, overleed zijn moeder. Naast een broer Embart en een halfbroer Francisco had Guilliam vier zusters, te weten Maria, Susanna, Anna en Jonanna. Guilliams grootvader Guilliam de Neve, in Amsterdam woonachtig, werd voogd over de weeskinderen. Door het aangaan van huwelijken en het aanvragen van akten van meerderjarigheid zullen zij de beschikking over de nalatenschap van hun ouders gekregen hebben en hun weg naar zelfstandigheid gevonden hebben. In januari 1654 overleed Guilliam de Neve, grootvader en voogd; hij werd op 16 januari 1654 begraven in de Nieuwe Kerk in Amsterdam. Op 23 januari 1659 vond de verkoop plaats van het huis aan het Spaarne in Haarlem door de erfgenamen. Als voogden worden in de akte genoemd: Johannes van Arensbergh, chirurgijn te Amsterdam, voogd in plaats van Guiljaem de Neve en Adam Michiels alsmede voogd over de drie onmondige kinderen van Capiteijn Johan Pelcoorn en Johanna de Neve. De jongste kinderen, Anna, Guilliam en Johanna, stonden eind januari 1659 nog onder voogdij. Hun voogd Jan van Arensbergh was door zijn huwelijk met Hillegonda van Teijlingen in 1655 zwager geworden van Guilliams zuster Susanna. Hij was een uit Leiden afkomstige chirurgijn en woonde in Amsterdam op de Nieuwe Zijds Voorburgwal. Bij zijn ondertrouwinschrijving in Am-
sterdam in 1659 was Guilliam van beroep chirurgijn. Het lijkt aannemelijk dat hij in Amsterdam bij zijn voogd in de leer is geweest om het chirurgijnsvak te leren. Naast praktijklessen volgden leerling chirurgijns ook onderwijs en anatomische lessen, die overigens ook voor een groter publiek toegankelijk waren. Een bekend, deels verloren gegaan, schilderij van Rembrandt verbeeldt de anatomische les van Dr. Deijman in 1656. Het is zeer wel mogelijk dat Guilliam hierbij aanwezig is geweest. Amsterdam had halverwege de zeventiende eeuw nog geen eigen anatomisch theater. Het chirurgijnsgilde had de beschikking over een snijkamer op de zolder van de kleine vleeshal aan de Nes.
Guilliam had een vak geleerd, waarschijnlijk mede dankzij inspanningen van zijn voogd. Hij was in staat de kost te verdienen, maar stond in 1659, toen hij trouwplannen koesterde, nog onder het gezag van zijn voogden. De meerderjarigheid zou hij pas op de leeftijd van 25 jaar bereiken of door het aangaan van een huwelijk. Guilliam was negentien jaar toen hij op 12 april 1659 in Amsterdam in ondertrouw ging met de twintigjarige Magdeleentje Coerten. Bruid en bruidegom woonden beiden aan de Regulierspoort. Bij ondertrouw werd de bruid geassisteerd door haar moeder, die nog geen twee jaar daarvoor als weduwe was hertrouwd met de 26-jarige Christoffel Huijsman. De ondertrouwinschrijving van Guilliam en Mag-deleentje bevat een verwijzing naar het huwelijkskrakeelregister. Wat was er aan de hand? Nadat het huwelijk op twee achtereenvolgende zondagen in de kerk was afgekondigd werd het derde gebod opgehouden door de commissarissen van huwelijkse zaken. Guilliam had verzuimd zijn voogden toestemming te vragen voor het huwelijk. De commissarissen bogen zich over de kwestie. Op 26 april verscheen Guiüiam Pelcoorn voor de commissarissen, die hun werkruimte hadden op de tweede etage van het nieuwe stadhuis op de Dam. Zij kwamen bijeen om te beraadslagen. Jan van Arensbergh en Adam Michiels, voogden van Guilliam waren aanwezig, evenals zijn grootmoeder Maijken Denijs, weduwe van Guilliam de Neve, zijn zwagers Abraham van Nickelen en Jan van Vilekens en zijn ooms Jacob en Denijs de Neve. De familie kwam met een zware delegatie: de zaak werd kennelijk hoog opgenomen. Inhoudelijk kan uit de tekst van het huwelijkskrokeelregisrer het volgende afgeleid worden. Er staat letterlijk dat de gedaagde bekent de bruid beslapen te hebben. Na beraadslaging is besloten dat het huwelijk doorgang kon vinden, onder de voorwaarde dat Guilliam onder het gezag van zijn voogden of van de heren weesmeesters zou blijven tot aan zijn mondige jaren. Wat betreft zijn erfdeel heeft dit geïmpliceerd dat hij daar in 1659 nog niet, of nog niet volledig over kon beschikken, zoals blijkt uit twee nader te toe te lichten notariële akten uit 1663. In de marge van de ondertrouwinschrijving van de kerk staat de aantekening dat de akte waarin de bruidegom een akkoord is aangegaan met zijn voogden, is vertoond, zodat het derde gebod kon voortgaan op 11 mei. Uit het huwelijk van Guilliam en Magdeleentje werd een dochtertje geboren. Janneke werd gedoopt op 11 dec 1659 in de Oude Kerk in Amsterdam. Het begraafregister van de Nieuwe en Engelse kerk vermeldt dat er op 20 september 1660 is begraven een kint van Giljom Pelcooren op de Reguliersbreestroot. In januari 1663 was Guilliam weduwnaar van Magdalena Courte. Een overlijdensdatum van Guilliams eerste vrouw is niet bekend. Zij moet jong overleden zijn.
Nieuwerbrug
Guilliam Pellecorne heeft tussen zijn 21ste en zijn 23ste levensjaar zijn geboorteplaats Amsterdam verlaten. Waarom hij dat heeft gedaan weten we niet. Mogelijk ligt de achtergrond hiervan in de turbulente en tragische levensgebeurtenissen die hij kort na elkaar in Amsterdam heeft meegemaakt en heeft hij een nieuwe start in zijn leven willen maken. Begin
1663 staat zijn naam in twee notariële akten vermeld als Guilliam Pellicorne, chirurgijn, wonende aan de Nieuwerbrugge onder Bekenes. Dan dringt zich vervolgens de vraag zich op hoe een chirurgijn uit Amsterdam halverwege de zeventiende eeuw terecht kwam in Nieuwerbrug. Mogelijk bestonden er beroepsmatige contacten met Leiden. Jan van Arensbergh, zijn vroegere voogd, was chirurgijn en afkomstig uit Leiden, evenals Jan van der Spaer, de man die in 1685 met Guilliams dochter Neeltje zou trouwen. Nieuwerbrug was een buurtschap gelegen op een kruispunt van druk bevaren waterwegen, waar de Oude Rijn uitstroomt in de Dubbele Wiericke. Met de aanleg van het jaagpad tussen Leiden en Utrecht in
1664 werd het verkeer van personen en goederen verder geïntensiveerd.
In januari 1663 stond Guilliam, 23 jaar oud, op het punt om voor de tweede maal te gaan trouwen. De aanstaande bruid was Aeltje Gijsberts Ramp, dochter van Gijsbert Pieters Ramp en Neeltje Pieters van Vliet. In 1660 woonde Aeltje op seecker hoftstede groot veertien morgen lont gelegen oen de Nieuwerbrugge onder Waerder. Gijsbert Pieters Ramp legde, na het overlijden van zijn vrouw, voor de weeskamer van Waarder de rechten van zijn kinderen vast. Hij beloofde onder andere de kinderen die nog thuis woonden te leren lezen en schrijven. De kinderen beloofden bij trouwen vader tijdig te waarschuwen zodat hij voldoende tijd had om de beloofde penningen op te brengen.44 Het register van de kerk in Bodegraven bevat een ondertrouwinschrijving met als datum 28 januari 1663. De bruidegom is Guiljam Pellecoorn, weduwnaar van Magdelena Courte, de bruid is Aeltje Gijsberts Ramp, beyde woonende aan de Nieuwerbrugge. De inschrijving is met pennestreken doorgehaald; voordat er getrouwd kon worden, moesten er eerst nog huwelijkse voorwaarden opgesteld worden. Op 2 februari 1663 werd de akte van huwelijkse voorwaarden voor notaris Van Gorcum gepasseerd. In de akte is Guilliam Pellecorne genoemd als weduwnaar van Magdalena Coerten. Aeltje Gijsberts Ramp werd geassisteerd door haar vader. In de akte werd vastgelegd welke bedragen beide echtelieden zouden inbrengen. Aeltje Gijsberts Ramp beschikte over haar moederlijk erfdeel van 2200 gulden. Haar vader Gijsbert Pieters Ramp zal een bedrag van 2000 gulden voor zijn dochter tenminste gedurende drie jaar beheren, maar haar wel een bedrag van 200 gulden uitkeren omme tot eerlijcke cledinge en reedinge tegens haer huwelijcsdach te gebruijcken. In de akte is de bepaling opgenomen dat de bruidegom binnen de periode van drie jaar zal moeten aantonen dat hij evenals de bruid beschikt over een bedrag van 2200 gulden eigen geld.
De notariële akte van 2 februari 1663 en de ondertrouwinschrijving in Bodegraven van 28 januari 1663 vormen tot twee maal toe het bewijs dat Guilliam Pellecorne, de chirurgijn die in 1663 Aeltje Gijsberts Ramp huwde, de in Amsterdam geboren zoon van Johan Pellecorne is. De naam van Guilliams eerste vrouw verwijst immers naar zijn eerste huwelijk in Amsterdam en brengt zo ook de indertijd betrokken familieleden in beeld. De ondertrouwinschrijving vond kort daarna plaats in Waarder en bevat de volgende gegevens: Mr Guilliomus aende Nieuwerbrugge is genoemd als weduwnaar. Bij Aaltjen Gijsberts Ramp, aen voornoemde Nieuwerbrugge, is de toevoeging 'jonge dochter' met pennestreken doorgehaald. De drie huwelijksafkondigingen hebben zonder verhinderingen plaats gehad, als laatste op 11 februari 1663. Bruid en bruidegom zijn na de kerkdienst samen heen voornoemde gelopen.
Notariële akte van maart 1663
In de notariële akte van 14 maart 1663 verklaart Mr. Guilliam Pellicorne, chirurgijn, wonende aan de Nieuwerbrug onder Bekenes, tegenover notaris Van Gorcum dat hij 250 carolus gulden heeft ontvangen van Johannes Vilekens, getrout hebbende Anno Pellicorne, wonende tot Amsterdam. Het bedrag bestaat uit rente op en uitbetaling van twee weesmeester-kennissen, beheerd door de weduwe van de balansmaker te Amsterdam, ter waarde van 700 gulden, waarop comparant en Anna ende Johanna Pellicorne, sijne susters recht hadden. Uit de akte komt, evenals uit de akte van 2 februari eerder dat jaar, naar voren dat Guilliam op 23-jarige leeftijd nog niet de volledige beschikking over zijn erfdeel had. De vermelding van de weduwe van de balansmaker te Amsterdam verwijst naar Guilliams grootmoeder Maijken Denijs, die als jonge dochter van Beemster op 4 mei 1608 in Haarlem met Guillaume de Neve trouwde, nadat zij een dag eerder in Amsterdam in ondertrouw waren gegaan. In 1663 moest zij een respectabele leeftijd bereikt hebben. De genoemde akte bevat ten derde male het bewijs dat Guilliam Pellecorne, chirurgijn in Nieuwerbrug, de in Amsterdam geboren zoon van Johan Pellecorne is. De namen van zijn zuster Anna Pellicorne, zijn zwager Johannes Vilekens en van zijn zuster Johanna Pellicorne verwijzen rechtstreeks naar het vroegere ouderlijk gezin.
Op 7 juni 1665 verschenen voor schout, schepenen en weesmeesters te Waarder: Guilian Pellecoorn als man en voogd van Aeltle Gijsberts, dochter van Gijsbert Pieterz Ramp en Neeltie Pieters zaliger, en Dirck Pieterz van Vliet, haar gewezen voogd. Hij wordt van zijn voogdij- en momboirschap ontslagen en bedankt voor zijn getrouwe administratie, bewint en regeeringh. Op 14 mei 1669 worden in een transportakte de erven van Gijsbert Pieters Ramp genoemd. Onder de erfgenamen zijn Guljam Pellecoorn, getrouwd met Aeltje Gijsberts Ramp.
Schoolmeester
Dat Guilliam van beroep naast chirurgijn ook schoolmeester was, komt vanaf 1668 uit archiefstukken naar voren. Nieuwerbrug bestuurlijk gezien afhankelijk van de omringende schoutambachten, beschikte desondanks of misschien juist wel vanuit de behoefte om bepaalde zaken zelf te regelen, al vroeg in de zeventiende eeuw over een eigen school. Deze lag op een stuk grond westelijk van de brug, ook wel de Kapel van Nieuwerbrug of de Kapelwerf genoemd. Een college van kapelmeesters vormde het bestuur van de school. Oostelijk van de plek waar de Dubbele Wiericke uitstroomt in de Rijn heeft in de zestiende eeuw inderdaad een kapel gestaan, die na de Reformatie in onbruik is geraakt. Het archief van de Kapelmeesters bevat een document op grond waarvan aangenomen kan worden dat de school daadwerkelijk in de voormalige kapel gehuisvest was. Uit het document blijkt dat er onderhoud aan het gebouw gepleegd moest worden, dat werd bekostigd met de rente op een bedrag van 200 gulden, dat aan de school was nagelaten. Het document is gedateerd 1 mei 1670 en is geschreven en fraai ondertekend door de toenmalige schoolmeester Guilliam Pellecorne. Het is het tevens het laatste levensteken van hem dat de archieven weten te bieden. Hij was op dat moment dertigjaar oud. Toen Aeltje Gijsberts Ramp op 22 mei 1672 in ondertrouw ging, was zij weduwe. Guilliam is overleden tussen 1 mei 1670 en 22 mei 1672, ten hoogste 32 jaar oud. Een overlijdensdatum is niet meer te achterhalen. Guilliam is ook voor zeventien-de-eeuwse begrippen jong overleden. Op 22 mei 1672 gingen in Woerden in ondertrouw: Wïllem Dirckz Pauw, jonghman wonende op Bekenes inde landen van Woerden met Aaltjen Ghijsberts Romp, weduwe von Michiel Jans Pellecoor. Op 12 juni 1672 vond in Bodegraven het huwelijk plaats tussen Willem Dirckz Pauw, j.m. van Beekenes, en Aaltje Gijsberts Ramp, weduwe van Guiljaem Pellecorne. Wat opvalt is dat de bruid bij ondertrouw weduwe van Michiel Jans Pellecoor wordt genoemd en bij haar huwelijk weduwe van Guiljaem Pellecorne. De naam Guilliam, met variaties als Guilliaem, Guillaume, Gilüamus, Guilliam, Guiljam, Guiljaem, Guljaem, Guiljan heeft aanleiding gegeven tot verwarring met de naam Michiel. Mogelijk heeft de uitspraak van de naam Guilliam bijgedragen aan de naamsverwarring. De beginletter van de naam is van oorsprong een zachte G geweest, zoals in Guillaume. De naam van Guilliams zoon Jan komt in archiefstukken geregeld naar voren als Jan Giele of Jan Chiele. Vermoedelijk is de zachte G op een zeker moment vervangen door een harde G en heeft de roepnaam de doopnaam ingehaald.
Rampjaar
Kort na het huwelijk van Aeltje Gijsberts Ramp met Willem Dirckzoon Pauw, op 17 juni 1672, werd het weiland tussen de Enkele en de Dubbele Wiericke onder water gezet. De Hollandse Waterlinie werd in werking gezet om de oprukkende Franse troepen tegen te houden. De inundaties waren effectief, totdat het begon te vriezen. In december raakte Nieuwerbrug in het oorlogsgeweld betrokken. De ingetreden vorst bood de Fransen de kans om over het ijs door te stoten naar het westen richting Leiden en Den Haag. Op 27 december gingen 7800 infanteristen, 900 ruiters en 500 dragonders op pad via de bevroren Meijepolder. Toen kort daarna de dooi inzette, trokken de Fransen zich terug, dood en verderf zaaiend. Op 30 december bereikten ze via Nieuwerbrug de Rijndijk en uiteindelijk hun stellingen in Woerden. Op hun terugtocht lieten ze een spoor van vernielingen achter. De wreedheden, begaan in Zwammerdam en Bodegraven, werden breed uitgemeten in de pamfletten die het jaar daarna in de Republiek verschenen. Ook de zuidzijde van de Rijn bleef zwaar getroffen achter, getuige het verslag in geuren en kleuren van een tijdgenoot.
Guilliam Pellecorne heeft het Rampjaar niet meer meegemaakt, maar zijn jonge kinderen wel. Voogden over deze halfwezen waren Geerlof Gijsberts Ramp en Huig Dirkszoon Rijsevelt. Inbreng in de weeskamer van Bodegraven op 22 juli 1675: een rentebrief met een waarde van 1300 gulden en een obligatie van 200 gulden, ten behoeve van de weeskinderen van Guiljam Pellecoorn.
|
1639 - ca. 1671 (~ 31 jaar)